Veranderen als samenspel

We leren op verschillende manieren: door spelen en uitproberen, door vallen en opstaan, door kennis tot je te nemen en door te reflecteren op wat je doet. We leren ook door afkijken. Studenten leren uit boeken, maar nog het meest van praktijkverhalen. Jong talent leert graag van ervaren professionals. Beginnende adviseurs trekken op met bekwame adviseurs om de fijne kneepjes van het vak te leren. Ervaren leiders leren van en met elkaar door ervaringen uit te wisselen. En zelfs zij die denken dat ze alles al weten, reageren graag op voorbeelden van hoe anderen te werk gaan.

Het is mooi dat Kilian Bennebroek Gravenhorst een vervolg heeft geschreven op zijn boek De Veranderversneller. Dit eerdere boek is een doe-boek, dat leiders en adviseurs bij de hand neemt om een redenering te maken voor de veranderingen die zij voor zich zien. Dit afkijkboek laat zien hoe bekwame bestuurders een veranderredenering maken en zo anderen inspireren om mee te doen in het veranderen van de eigen organisatie. De kern van dit boek is een verzameling van tien verhalen van voortrekkers in een verandering. Prachtige verhalen om van te leren en zelf mee aan de slag te gaan.

Het succesvol veranderen van organisaties verlangt een doordachte redenering en een goed verhaal. Dat gaat over waarom veranderen nodig is, waartoe je de moeite neemt, wat je voor ogen hebt, hoe je samen aan de slag gaat en wie welke rol vervult. Het waarom van veranderen is gestoeld op spanning tussen het huidige functioneren en wat nodig is in de toekomst. Het waartoe van veranderen gaat over de waarde en betekenis van een organisatie voor klanten en omgeving. De bedoeling van de organisatie staat daarbij centraal. De spanning tussen de waarom- en waartoe-vragen geeft een antwoord op de vraag wat de gewenste verandering in de organisatie is. De hoe-vraag betreft het denken over de aanpak van de verandering. Het gaat dan om het kiezen van passende veranderstrategieën, de diepgang van de verandering af te wegen, activiteiten te faseren en ondersteunende activiteiten te combineren die de verandering verder brengt. Ten slotte gaat het er ook om wie er meedoen en in welke rol. Dit begint bij de vraag hoe spelers de huidige situatie beleven. Deze beleving raakt aan eerdere ervaringen, emoties en persoonlijke ambities. De wie-vraag behelst ook eigenaarschap, engagement en helpend gedrag in de verandering.

Het gaat bij het veranderen van organisaties niet alleen om een doordachte redenering met een goed verhaal als uitkomst. Vanuit die redenering gaat het er ook om het veranderverhaal zodanig te vertellen dat het betrokkenen aanspreekt en uitnodigt om samen op te trekken in het realiseren van het gewenste toekomstbeeld. Het is niet eenvoudig een pakkend veranderverhaal te maken. Het mooiste is om het verhaal samen met betrokkenen te maken. Dat maakt veranderen tot een gezamenlijk verhaal en een avontuur van lotgenoten: vol nuances, verwachte en verrassende wendingen, uitdagingen, resultaten en successen.

De voorbeelden in dit afkijkboek laten zien hoe spelers in verandering een verhaal maken dat gaat over waarom veranderen nodig is, waartoe de verandering wordt ingezet, wat er gaat veranderen, hoe ze op pad gaan en wie er meedoen. De bijzondere veranderverhalen in dit boek geven een beeld van een uitdagende en soms ook weerbarstige praktijk. Vanuit de rijke praktijkverhalen zijn lessen te trekken. Ook daarvan kunnen we leren. Een mooie opbrengst uit de tien verhalen is een overzicht van verschillende routekaarten om het veranderavontuur aan te gaan. Een beste route voor het realiseren van verandering is er niet, goede en doordachte keuzes maken kan wel. De routekaarten zeggen iets over het landschap van de organisatie, de toppen en de dalen, de weersomstandigheden, de voortrekkers, de volgers en de uiteindelijke bestemming. Een route kiezen en een verhaal maken zijn essentieel om mensen te inspireren en een veranderambitie te vervullen.

Niets is zo behulpzaam als de beproefde praktijk. Vanuit die praktijk zijn lessen te trekken voor andere situaties. Dit boek bevat naast de verhalen ook veranderkundige lessen en lessen voor leiders in verandering. Deze lessen zijn handig voor mensen die leren van voorbeelden, toelichting in de vorm van reflecties en overkoepelende concepten. Veranderen kun je zien als avontuur of als spel. Die blik helpt om bestaande spelregels en spel- patronen te begrijpen en om antwoorden te vinden op de vragen die in je eigen organisatie spelen. Zo kan je het speelveld verkennen, de spelambitie bepalen, spelpatronen herkennen die belemmeren of juist behulpzaam zijn, nagaan wie er meespelen, kiezen hoe je het samenspel vormgeeft en welke spelvormen je wilt inzetten.

Dit boek is meer dan een bron van inspiratie. Het nodigt spelers in verandering uit om terug te kijken op hun eigen veranderavontuur en hun eigen rol in de verandering. En om vooruit te kijken vanuit alle aangereikte inspiratie. Deze uitnodiging draagt bij aan leren door samen te spelen en daarop te reflecteren. Dat is precies de kern van dit boek: afkijken hoe anderen het spel spelen en dat zelf gebruiken om van veranderingen een succes te maken.

Jaap Boonstra
Hoogleraar organisatieverandering en onafhankelijk adviseur